De Wet op het Recht van Terugkeer van Portugal blaast kleine Joodse gemeenschap nieuw leven in

Door Cnaan Liphshiz

Vijf jaar geleden was de kleine Joodse gemeenschap van deze stad zo krap bij kas, dat zij zich niet kon veroorloven om de diepe scheuren in het beschimmelde plafond van haar synagoge te repareren.
De Joodse Gemeenschap van Porto was ook te arm om een fulltime rabbi aan te stellen, vanwege haar kleine omvang (50 leden) en het gebrek aan donoren in een land, dat in de greep was van een financiële crisis.
Maar vorige maand toonde de gemeenschap, op 200 mijl ten noorden van Lissabon, haar fantastische ommekeer. ‘Gastvrouw’ zijnde van het grootste evenement in haar geschiedenis, trok zij honderden gasten uit alle hoeken van de wereld naar het onlangs geopende kosjere hotel van de stad en de onlangs gerenoveerde synagoge. De gemeenschap heeft ook een nieuw joods museum en een ritueel bad (mikwe) en er zijn plannen om een kosjere winkel, een joodse kleuterschool en school te bouwen.

Het geld, zeggen leden van de gemeenschap, kwam van een massale toestroom van Joodse toeristen, die samenviel met de ingevoerde wet uit 2013 door Portugal, betreffende het recht op terugkeer voor Sefardische joden en hun nakomelingen.

De wet noemde de Joodse gemeenschap van Porto, opgericht door een handjevol tot het jodendom bekeerden, één van de twee instellingen, die verantwoordelijk zijn voor het onderzoeken van burgerschapsaanvragen. Daarnaast verstrekte de wet de Joden in deze minder bekende stad van 230.000 inwoners tienduizenden dollars aan inkomsten en het veranderde de gemeenschap van Porto in een bestemming voor de Joden uit de hele wereld.

“Deze wet gaf ons niet alleen nieuwe fondsen, maar zette ons op de wereldkaart”, zegt Emmanuel Fonseca, een 53-jarige orthodoxe bekeerling tot het Jodendom. “In korte tijd veranderden we van een kleine groep die worstelt voor zijn bestaan, in een welgestelde gemeente met lokale en internationale reputatie. Ik had nooit gedacht dat ik dit zou meemaken in mijn leven.”

Het aanvragen van het lidmaatschap van de officiële Joodse gemeenschap van Lissabon en Porto kost $ 300- $ 560 en is een verplichte stap voor een Jood om een Portugese burger onder de wet van 2013 te worden. (Spanje keurde onlangs een soortgelijke wet goed, gericht op nakomelingen van Sefardische Joden.) Elke aanvraag moet door een van de twee Joodse gemeenschappen in hun registers en lijsten van geslachten worden gecontroleerd. Een aantal van de honderden aanvragers in Porto hebben royale donaties toegevoegd boven de vereiste vergoeding.

Tot nu toe zijn slechts drie van de honderden aanvragen voor staatsburgerschap goedgekeurd, een zaak, die Leon Amiras, een Israëlische advocaat die staatsburgerschapsaanvragen behandelt en voorzitter is van de Vereniging van Olim uit Latijns-Amerika, Spanje en Portugal, toeschreef aan de bureaucratische complicaties in verband met de in november vorig jaar gehouden verkiezingen in Portugal. Amiras zei, dat hij verwacht, dat honderden aanvragen dit jaar worden goedgekeurd.

Ondertussen wordt Porto een steeds aantrekkelijker mogelijk thuis voor Joden met paspoorten van de Europese Unie, die hier zonder het verkrijgen van burgerschap kunnen bewegen. Yoel Zekri, een Franse Joodse student van 20 jaar, die vorig jaar uit Marseille, waar sinds oktober in drie steekpartijaanslagen vijf Joden werden aangevallen, tijdelijk hier naar toe verhuisde, zei dat hij overweegt om na zijn studie “de gemeenschap te helpen bouwen.”

“Ik voel me in Frankrijk niet langer op mijn gemak,” zei Zekri. “Ik zou nooit een keppeltje op straat dragen. Hier vertellen mensen me soms, dat ze blij zijn om te zien, dat de Joden terugkeren.”

Porto heeft de afgelopen tien jaar, volgens de burgemeester, Rui Moreira, die vorige maand sprak tijdens een evenement in de synagoge en indirect verwees naar het stijgende antisemitische geweld elders in Europa, geen enkel antisemitisch incident gezien.

“Deze synagoge werd gebouwd toen anderen in heel Europa werden verbrand,” zei hij. “Vandaag de dag biedt het weer beschutting tegen de slechte wind, die om ons heen waait.”

Alexandre Sznajder, een Joodse zakenman uit Rio de Janeiro met een Pools paspoort, die in de stad was voor het kosjere hotel en de synagogeviering, denkt erover naar Porto te verhuizen met zijn vrouw en zoon.
“De economische situatie in Brazilië verslechtert en de persoonlijke veiligheid is verschrikkelijk”, zegt Sznajder, een importeur, die zei, dat hij twee jaar geleden voor losgeld was ontvoerd. “Als ik van hieruit, waar het veilig is, zaken kan blijven doen, zou Porto de plaats voor ons kunnen zijn.”

Sommige aanvragers voor het Portugese burgerschap uit niet-EU-landen willen een Portugees paspoort als een verzekeringspolis, in het geval de zaken in hun eigen land de verkeerde kant opgaan. Hila Loya, een bezoeker uit Kaapstad, diende vorig jaar om die reden een aanvraag in.

In Zuid-Afrika, zei ze, “verslechtert de anti-Israël, anti-Joodse sfeer en er is een gevoel, dat de omstandigheden in de nabije toekomst erger kunnen worden.”

Vorige maand, kwamen hier ongeveer 250 Joden uit 14 landen bijeen voor een weekendretraite bestemd om hen te laten kennismaken met Porto en de Joden. Onder de aanwezigen waren de president van de joodse gemeenschap uit Lissabon, de Turkse opperrabbijn Ishak Haleva en 80 andere Turkse Joden. Het grootste deel van de aanvragers van de Porto gemeenschap tot nu toe waren Turkse Joden, waaronder veel mensen, die voor de weekendretraite kwamen.
Haleva, één van de meest gerespecteerde religieuze figuren onder de Sefardische Joden, zei, dat hij niet kwam om het burgerschap aan te vragen – “Ik ben een Turkse Jood, punt uit” – maar ik ben hier voor een bezoek aan “de plek, waar onze wortels liggen.” Veel van de Turkse Joden stammen af van Sefardische Joden, die na 1536 uit het noorden van Portugal vluchtten, toen Portugal zich bij Spanje voegde bij de toepassing van de uitzettingsbesluiten van de inquisitie tegen Joden, volgens Haleva. En velen van hen, die uit Portugal naar Turkije vluchtten, kwamen oorspronkelijk uit Spanje, waar de inquisitie in 1492 begon.

Tienduizenden Joden bleven in Portugal en bekeerden zich tot het christendom. Terwijl velen in het geheim het Jodendom bleven uitoefenen als anoesiem – Hebreeuws voor “gedwongenen” – verdween de Joodse aanwezigheid uiteindelijk uit dit eens zo zwaar Joodse gebied. De Joodse heropleving werd aangewakkerd in 1923, toen een Portugese legerkapitein, Arthur Carlos Barros Basto, zijn hand uitstak naar de afstammelingen van de anoesiem, wat leidde tot de bouw van de synagoge van Porto.

Gebouwd in 1939, is de Mekor Haim synagoge van de gemeenschap Kadoorie, één van de grootste en mooiste in het Iberisch schiereiland, maar er waren lange periodes van verwaarlozing tot vorig jaar uitgebreide renovaties werden voltooid. De renovatie gaf nieuwe glans aan de beste eigenschappen van de synagoge: bogen in Marokkaanse stijl in het interieur; een interieur van brazielhout en een schitterende collectie van meer dan 20.000 met de hand beschilderde “azulejos”, iconische keramische tegels van Portugal.

Toen de burgemeester van Porto vorige maand bij de retraite te gast was, was het zijn tweede keer in de sjoel van de stad – een teken van het grote belang van de Joodse gemeenschap in Porto, volgens de plaatselijke rabbi, Daniel Litvak.
Bij het toespreken van 300 gasten vanaf het podium van de synagoge, zei Moreira, die zelf van een Asjkenazische Jood afstamde, die zich in de 19e eeuw in Porto vestigde, terwijl hij een keppeltje droeg, dat de nieuwe wet van Portugal op de terugkeer was om “een historische fout te corrigeren” – de 16e-eeuwse verdrijving van de Portugese Joden.

Maar, voegde hij eraan toe, “de wet heeft gevolgen voor de toekomst: wij willen dat u hier komt wonen, bij ons, om die toekomst met ons te delen.”

Bron: forward.com