Joodse non vergast in Auschwitz

Vorige maand leidde kardinaal Czerny, van joodse komaf, een mis ter ere van zuster Theresa Benedictus. Zij verloor haar leven op 9 augustus 1942 toen zij naar de gaskamers van Auschwitz werd gestuurd. Deze zuster werd geboren als Edith Theresia Hedwig Stein op 12 oktober 1891 in een joods orthodox gezin in de Duitse stad Breslau. Op haar dertigste bekeerde Edith zich tot het katholicisme.

Door Philip van den Berg

Edith Stein, bekend onder de naam zuster Theresa, was een bijzondere vrouw en de jongste uit een Joods orthodox gezin met 11 kinderen. Ze was jonge vrouw die scherp van geest was, uitstekend kon leren en liet ook zien dat zij een brede maatschappelijke interesse had.

Kardinaal Czerny

Tijdens de speciaal gehouden herdenkingsdienst, 80 jaar na de moord op zuster Theresa, sprak kardinaal Czerny ook over zijn eigen persoonlijk leven. Hij gaf eveneens aan dat in zijn persoonlijk leven veel parallellen voorkomen in vergelijking met het levensverhaal van de joodse zuster Theresa. Bijvoorbeeld dat de Joodse familie van zijn moeder zich eveneens bekeerde tot het katholicisme, gelijk als de Edin Stein. Een andere overeenkomst was de moord op veel zijn familieleden. Velen van hen zijn omgebracht in de gaskamers van het concentratiekamp Auschwitz.

Achtergrond

Gezien haar opvoeding en haar scherpe verstand koos Edith ervoor om verschillende studies te volgen,  waaronder de vakken psychologie, geschiedenis, filosofie en haar eigen Duitse taal. Zij bezocht vanwege haar studies verschillende universiteiten, onder andere in Freiburg im Breisgau, Göttingen en haar eigen geboortestad Breslau. Vervolgens promoveert Edith tijdens de 1^e Wereldoorlog op het thema Zum Problem der Einfühlung (Het probleem van empathie). Na haar promotie werkte ze aan de universiteit in Freiburg als wetenschappelijk medewerkster.

Bekering

Op een bijzondere datum maakte Edith Stein een veelzeggend statement. Op 1 januari 1922 liet zij zich dopen als uiting van haar bekering tot het katholicisme. Vervolgens zegde zij haar baan op aan de universiteit in Freiburg en koos Edith ervoor om voortaan les te geven op een katholieke meisjesschool in Speyer, ergens in de regio Pfalz.

Noodkreet

Toen Adolf Hitler en zijn politieke partij, de NSDAP, in 1933 aan de macht kwam, trok zuster Theresa haar ‘stoute schoenen’ aan. Ze pakte pen en papier en schreef een brief naar het Vaticaan, geadresseerd aan de paus Pius XII. In haar autobiografie, uitgegeven in 1938, gaf ze aan dat zij de paus nadrukkelijk verzocht om de katholieke kerk te mobiliseren en zich in te zetten voor de Joden vanwege de onderdrukking en de vervolging van de Joden in nazi-Duitsland. Naar alle waarschijnlijkheid ontving zuster Theresa nooit een reactie van de paus op haar schrijven.

Nederland

Enkele jaren later vluchtte zij met haar oudere zus Rosa naar Nederland. Beide zussen werkten toentertijd in een klooster in het plaatsje Echt. Een opvallend detail is dat ook haar oudere zus zich had bekeerd tot het katholicisme. De arrestatie van beiden zussen in het klooster van Echt vond plaats op 2 augustus 1942. Na hun arrestatie werden de zussen opgesloten. Vervolgens zijn beiden op transport gezet naar een concentratiekamp en een week later vonden Edith en Rosa hun einde in een gaskamer.

Debat paus Pius XII

Al decennia is een debat gaande over de rol van de paus tijdens de 2^e Wereldoorlog. Vooral historici en Joodse leiders uiten de nodige op- en aanmerkingen over de rol van de toenmalige paus Pius XII. Zij drongen bij de Rooms-Katholieke kerk erop aan om meer informatie en gegevens te verstrekken over de paus en het Vaticaan met het verzoek om hun oorlogsarchieven beschikbaar te stellen voor nader onderzoek. Sinds 2020 zijn deze archieven toegankelijk en is de discussie, door voor- en tegenstanders, over de rol van de Rooms-Katholieke kerk en paus Pius XII verder toegenomen.